Fahamu mbinu za kuongeza thamani nyama

 

Safari ya kuongeza thamani nyama ya mifugo huanzia shambani kwa usimamizi wa ufugaji na uzalishaji. Lishe bora ni muhimu kwa wa ufugaji wa mifugo wa nyama, hivyo, nyama nzuri huanza na lishe bora. Malisho ya hali ya juu yasiyokuwa na vimelea vinavyoweza kusababisha magonjwa na kemikali hatari yanakidhi mahitaji ya lishe ya mnyama. Hii itahakikisha mnyama anapochinjwa anatoa nyama laini isiyokuwa na mafuta mingi. Na hii hupendwa na walaji wengi.

Ukaushaji wa nyama

Nyama inauzwa nchini kwa njia mbalimbali na kwa urahisi ili kukidhi mahitaji ya walaji. Nyama huwa na thamani kubwa ya kibayolojia na huchangia katika kupambana na utapiamlo na upungufu wa protini ambayo ni shida kuu mbili katika nchi nyingi za Afrika, ikiwemo Tanzania.

Kutokana na hilo, msisitizo mkubwa unawekwa katika kuimarisha teknolojia zinazofaa za kutengeneza bidhaa za nyama ili kukidhi hali ya watu, hasa walio maeneo ya vijijini.

Matumizi ya nyama katika utengenezaji wa bidhaa inasisitizwa kwa sababu yana ubora wa virutubishi kama vile protini ya hali ya juu, vitamini, madini mengine vya umuhimu mkubwa kwa mwili wa binadamu.

Kuhifadhi nyama

Kukausha nyama kutumia joto la asili, unyevu na mzunguko wa hewa, ikiwa ni pamoja na miale ya jua ya moja kwa moja ni njia ya tangu jadi ya kuhifadhi nyama. Inajumuisha kupunguza maji iliomo kwenye vipande vya nyama vilivyokatwa-katwa ili kuruhusu kukauka kwa utaratibu.

• Nyama isiyokuwa na mafuta inafaa kwa kukausha na ikiwezekana iwe nyama ya mnyama wa umri wa kati na aliye katika hali nzuri.
• Kata nyama katika vipande virefu vinavyofanana na inayofuata nyuzi za misuli. Urefu wa vipande unaweza kutofautiana, ingawa haipaswi kuwa chini ya sentimita 20 na isizidi senstimita 70. Nyama iliyokatwa vipande vifupi inahitaji muda mwingi zaidi kuyaweka pamoja kuliko ile iliyokatwa vipande virefu. Lakini, vipande ambavyo ni virefu sana vinaweza kuvunjika kwa sababu ya uzito wake.
• Unene wa vipande huamua muda wa mchakato wa kukausha. Kwa kuwa vipande vinene huchukua muda zaidi kukauka kuliko vile vyembamba, ni muhimu kwamba vipande vya kuwekwa kwenye kundi moja ziwe zinafana kwa urefu na unene.
• Weka vipande ndani ya maji ya chumvi kwa muda wa dakika 5 (ndani ya saa 5 baada ya kuchinja) kisha ondoa maji kwa kutumia chujio. Chumvi huzuia ukuaji wa vijidudu na kuwazuia nzi.
• Tumia waya ya chuma usioshika kutu kuzishikilia vipande vya nyama. Simamisha au ning’iniza kila kipande cha nyama kutoka mwisho ili kuhakikisha mzunguko wa hewa na kukausha kwa haraka. Epuka vipande vya nyama kugusana kwa kuwa maeneo yaliyogusana yatabaki na unyevu kwa muda mrefu, na kuleta mazingira mazuri ya uharibifu, bakteria na inzi. Vipande vya nyama vilivyofungwa kwenye waya wa chuma vinaweza kusimamishwa kwenye mbao, Kamba au waya.
• Ning’iniza kwenye nguzo iliyotengenezwa kwa mbao au chuma. Kausha kwa muda wa siku 4 hadi 5 na baada ya kipindi hiki, nyama iko tayari kwa matumizi, ufungashaji au usafirishaji.
• Wakati wa ukavu, nyama iliyokatwa vipande vyenye umbo hizi mbili ndio hufaa zaidi kwa ukaushaji wa asili: vipande viliyokatwa mstatili wa sentimita 1 x 1 na vipande vilivyokatwa umbo la jani wa sentimita 0.5 x takribani sentimita 3, 4 au 5.

Viwango vya ubora wa nyama iliyokaushwa

Kukausha nyama inachukua siku nne hadi tano. Baada ya kipindi hiki nyama iliyokaushwa iko tayari kwa matumizi na inaweza kufungwa, kuhifadhiwa au kusafirishwa. Ni vyema kuhakikisha kwamba bidhaa hii inafikia vigezo vifuatavyo vya ubora.

• Muonekano wa nyama kavu lazima iwe ya usawa iwezekanavyo. Uwepo wa mikunjo ni ishara kwamba nyama imekauka vizuri. Rangi yake isiwe nyekundu ya damu bali nyekundu yenye weusi kidogo.
• Nyama iliyokaushwa inapaswa kuwa na ladha ya chumvi kidogo, hasa kama imekaushwa asili bila viungo. Harufu mbaya haipaswi kutokea. Nyama iliyokaushwa iliyo na mafuta mengi haipaswi kuhifadhiwa kwa muda mrefu, lakini itumike haraka iwezekanavyo ili isiharibike.
• Nyama iliyokaushwa lazima ichunguzwe mara kwa mara ili kubaini harufu inayohusiana na kuharibika, ambayo ni matokeo ya utayarishaji usio sahihi au ukaushaji wa nyama. Nyama iliyo na dalili za kuharibika lazima ichaguliwe na kutupwa.

Beef Jerky

Soseji

Soseji ni aina ya bidhaa ya nyama ambayo kwa kawaida hutengenezwa kutokana na nyama ya kusagwa mara nyingi nyama ya nguruwe, nyama ya ng’ombe, au kuku, pamoja na chumvi, viungo na ladha nyinginezo.

Viungo vingine, kama vile nafaka au mkate vinaweza kujumuishwa kama vichungi au virefusho.

KILIMO BORA CHA BAMIA

 KILIMO BORA CHA BAMIA
Bamia ni zao la mbogamboga linalotambulika kitaalamu kama Abelmoschus esculentus lenye
asili ya Ethipia na Afrika ya magharibi. Kwa sasa zao hili linalimwa katika nchi nyingi hasa
sehemu za joto. Baadhi ya maeneo yanayolima zao la bamia kwa Tanzania ni pamoja na mikoa
ya Morogoro, Dodoma, Tabora, Pwani na Mbeya.
MATUMIZI YA BAMIA
Zao hili hulimwa kwa ajili ya matunda yake ambayo hutumika kama mboga au kiungo katika
mapishi mbalimbali majumbani. Vilevile katika nchi zilizoendelea nyuzi nyuzi zinazotokana na
zao hili hutumika katika utengenezaji wa karatasi.
AINA ZA MBEGU
Kuna aina tofauti za mbegu za bamia zinazo patikana Tanzania kama vile Clemson Spineless,
Emerald Green, White Velvet, Perkins Mammoth na Dwarf Prolific. Mbegu ambazo hutumika
na wengi ni
Clemson spineless. Mbegu hii inatabia ya kukua urefu wa mita 1 hadi 1.5 na kuzaa bamia za
kijani zenye urefu karibu sm 15. Huchukua siku 55 hadi 58 kuanza kuvuna.
Emerald green. Mbegu hii ina tabia ya kukua hadi urefu wa m 1.5 na kuzaa bamia za kijani
zenye urefu wa sm 18 hadi 20. Huchukua siku 58 hadi 60 kuanza kuvuna.
White velvet. Mbegu hii inatabia ya kukua urefu wa m 1.5 hadi 1.8 na kuzaa bamia ndefu,
nyembamba, zilizochongoka na zenye urefu wa sm 15 hadi 18.
Bamia aina ya Emerald green
UCHAGUZI WA ENEO
Ni muhimu kuchagua eneo linalofaa kwa kilimo cha bamia kabla ya kuanza uzalishaji. Ni vyema
eneo litakalotumika katika kilimo cha bamia liwe na urahisi wa upatikanaji maji kurahisisha
umwagiliaji kwa kilimo cha umwagiliaji. Vilevile shamba liwe lenye kufikika kwa urahisi ili
kufanya wepesi katika kuhudumia shamba na usafirishaji wa mazao kwenda sokoni au kufikiwa
kwa urahisi na wanunuzi wanaofuata mazao shambani.
Zao la bamia hushambuliwa sana na minyoo fundo (nematodes). Hivyo usichague eneo ambalo
limetoka kutumika katika kilimo cha mazao yanayoweza kushambuliwa na minyoo fundo kama
vile viazi vitamu, nyanya, bilinganya na pilipili hoho. Kwa tahadhari unaweza kulima zao hili
katika eneo ambalo limetoka kutumika kwa kilimo cha mazao ya nafaka kama vile mahindi na
mtama kwa kuwa mazao haya hayashambuliwi na minyoo fundo.
MAHITAJI YA KIIKOLOJIA
HALI YA HEWA NA MWINUKO
Bamia ni zao linalopendelea hali ya joto hivyo hustawi katika maeneo yenye hali joto kuanzia
nyuzi joto za sentigredi 21 hadi 35. Ustawi mzuri zaidi huonekana katika maeneo yenye joto la
nyuzi za sentigredi 21 mpaka 30. Hali joto zaidi ya nyuzi za sentigredi 42 huweza kusababisha
kudondoka kwa maua. Bamia hustawi vizuri katika maeneo ya mwinuko tofauti hadi mita 1000
kutoka usawa wa bahari yenye mvua za wastani.
UDONGO
Zao la bamia hustawi katika udongo wa aina nyingi wenye rutuba, kina, uwezo wa kuifadhi maji
vizuri na usiotuamisha maji. Hata hivyo zao hili hufanya vizuri zaidi linapolimwa katika udongo
wa tifutifu yenye kichanga wenye rutuba ya kutosha na tindikali kuanzia Ph 5.8 hadi 6.5. Mbegu
za bamia hushindwa kuota kabisa pale joto la udongo linapokuwa chini ya nyuzi za sentigredi
16.
KUANDAA SHAMBA
MUDA WA KUANDAA
Shamba la bamia liandaliwe mapema mwezi mmoja kabla ya kupanda ili kuruhusu magugu na
mabaki ya mazao kuoza vizuri. Kwa kilimo cha kutegemea mvua ni vyema maandalizi yaanze
mapema kabla ya kuanza kwa mvua za masika. Inashauriwa kuanza maandalizi mapema mwezi
Januari. Kwa kilimo cha umwagiliaji unaweza kuanza maandalizi muda wowote kulingana na
mahitaji na soko unalolilenga.
NAMNA YA KUANDAA
Shamba huandaliwa kwa kufyeka nyasi, kung’oa visiki na kulima kabla ya kupima na kuweka
matuta.
(i) KULIMA
Shamba hulimwa kwa kutumia jembe la mkono, jembe la kukokotwa na wanyama, power
tillers au matrekta. Matumizi ya jembe la kukokotwa na wanyama, power tillers na matrekta
hurahisisha shughuli ya kulima na kuifanya iwe na ufanisi kwani hukatua udongo vizuri na
kuufanya uwe tifutifu. Unapotumia jembe la mkono katika kulima hakikisha unakatua udongo
katika kina cha kutosha sm 20 mpaka sm 30 na kulainisha mabonge. Udongo uliokatuliwa vizuri
hupitisha hewa inayohitajika na mmea, hurahisisha ukuaji wa mizizi na kuifadhi maji vizuri.
(ii) KUPIMA SHAMBA (FIELD LAYOUT)
Ni muhimu kuanza kupima shamba kabla ya kuanza kuandaa matuta ili kupata matuta yaliyo
katika mpangilio mzuri na mistari ya mimea shambani iliyonyooka vizuri. Kabla ya kupima
matuta ni muhimu pia kujua nafasi ya kupandia utakayo tumia ili kupata ukubwa sahihi wa kila
tuta.
Kwa mfano kwa nafasi ya kupandia ya sm 60 × sm 40 kwa matuta makubwa unaweza
kutengeneza kila tuta katika upana wa sm 1.2 na urefu wowote. Acha nafasi ya m 1 kuzunguka
shamba na njia kila baada ya tuta upana wa sm 50. Tumia Tape measure au kamba yenye vipimo
kupima shamba huku ukiweka alama za matuta na njia kwa kuchomeka mambo (pegs) katika
kila kona ya tuta na kuzungushia kamba.
(iii) KUWEKA MATUTA
Inashauriwa kupanda bamia katika matuta ili kusaidia mizizi kukua vizuri na udongo kuhifadhi
maji. Wakati wa kiangazi, tengeneza matuta yaliyodidimia kidogo ili kufanya maji yaweze kukaa
kwenye udongo na wakati wa masika matuta yainuliwe kidogo toka kwenye usawa wa ardhi ili
kuzuia maji yasituame. Matuta yanaweza kuwa makubwa au madogo kulingana na matakwa ya
mkulima. Matuta makubwa hupandwa mistari miwili na matuta madogo hupandwa mstari
mmoja. Tengeneza matuta kwa kufuata alama zilizowekwa wakati wa kupima shamba.
UPANDAJI WA BAMIA
Zao la bamia huweza kupandwa moja kwa moja shambani au kwa kuanzia kitaluni. Hata hivyo
wakulima wengi hupendelea zaidi kupanda zao hili moja kwa moja shambani pasipo kupitia
kitaluni. Katika eneo lenye udongo mzito wenye asili ya mfinyanzi mbegu hupata shida kuota
hivyo ni muhimu kuanzia kitaluni ili kuweza kupata miche mingi shambani. Kwa kuanzia
kitaluni hakikisha unafuata taratibu zote za uandaaji na matunzo ya kitalu cha mbogamboga na
pandikiza miche pindi inapokua na majani halisi matatu hadi manne.
MAANDALIZI YA MBEGU
Mbegu za bamia ni ngumu kidogo katika kuota hivyo ni vyema ziandaliwe ili kurahisisha uotaji
wake. Mbegu za bamia huandaliwa kwa kuziloweka katika maji ya vuguvugu kwa muda wa
masaa ishirini na nne ili kuchochea uotaji. Mbegu za bamia huchukua muda wa siku 5 hadi 10
kuota. Kutegemeana na nafasi ya kupandia na uotaji wa mbegu kiasi cha kilo moja na nusu hadi
kilo mbili na nusu za mbegu kinaweza kutosha kupanda katika eneo la ekari moja.
Bamia aina ya clemson spineless
NAFASI YA KUPANDIA
Bamia huweza kupandwa katika nafasi tofauti kuanzia sm 60 hadi 80 kati ya mstari na mstari na
sm 30 hadi 50 kutoka shimo hadi shimo.Hakikisha unafuata maelekezo ya mbegu husika juu ya
nafasi pendekezwa.
HATUA ZA UPANDAJI
Unaweza kufuata hatua zifuatazo katika upanzi wa mbegu za bamia shambani:
1 – Mwagia maji mengi shambani masaa kumi na mbili kabla ya kupanda mbegu ili kulainisha
udongo na kurahisisha upanzi.
2 – Chimba mashimo ya kupandia yenye kina cha sm 2 hadi 3 katika nafasi iliyopendekezwa
kwa mbegu itakayotumika mistari miwili miwili kila tuta kwa kutumia kamba iliyowekwa
vipimo.
3 – Weka viganja viwili vya mkono vya samadi iliyoiva katika shimo la kupandia kisha
changanya na udongo kupata mchanganyiko mzuri. Kwa mbolea ya kupandia kama DAP weka
nusu kizibo cha soda katika kila shimo la kupandia kisha fukia mbolea kwa tabaka dogo la
udongo kabla ya kupanda mbegu. Kiasi cha kilo hamsini za mbolea ya DAP kinatosha kutumika
katika eneo la ekari moja.

Jinsi ya kufanya Kilimo Bora cha Karoti

 

Karoti ni Nini?

Karoti kwa jina la kisayansi inajulikana kama Daucus carota. Ni miongoni mwa mazao kadhaa ya bustani (mbogamboga) yenye thamani kubwa kwa sasa hapa nchini na duniani kote.

Kilimo cha karoti huhitaji uangalizi mdogo sana hivyo kuifanya kuwa miongoni mwa mazao yanayoweza kusimamiwa hata na mtu ambaye ana shughuli nyingi nyinginezo ukilinganisha na mazao mengine ya mboga mboga.

Zao la karoti ni zao la jamii ya mzizi, kwa kawaida hupatikana katika rangi ya machungwa, zambarau, nyeusi, nyekundu, nyeupe na njano. Karoti ni aina ya mboga yenye vyanzo vingi vya calcium, iron na wingi wa vitamin B.

Zao hili linalimwa maeneo mengi sana nchini ikiwa pamoja na Mbeya, Morogoro (maeneo ya Uluguru na Mgeta), Iringa, Kilimanjaro na  Kagera.

---

• Kilimo bora cha Viazi Vitamu (Sweet potatoes)
• Muongozo wa Kilimo Bora Cha Mihogo
• Jinsi ya kufanya Kilimo Bora cha Karoti
• Wadudu na Magonjwa ya Mihogo
• Aina Bora 19 za Mbegu za Mihogo

---

Aina Za Karoti Zinazolimwa Hapa Tanzania

• Nantes

Aina hii inapatikana maeneo mengi na inalimwa sana hapa Tanzania. Inakuwa kwa haraka na inapendwa na watu kutafunwa kwani ladha yake ni tamu sana.

• Chantenay Red Core

Hii pia ina ladha nzuri nainataka kufanana na Nantes lakini mizizi yake ni dhaifu ukilinganisha na Nantes.

• Oxheart

Karoti za Oxheart ni  fupi  na nene. Huvunwa baada ya muda mfupi kulinganisha na aina zingine.

---

Karoti safi baada ya kuvuna

---

Hali Ya Hewa Inayofaa Kwa Kilimo Cha Karoti

Karoti  inastawi  katika  hali joto la wastani  kuanzia  nyuzi  joto  15  hadi  20 sentigredi, japokuwa  inaweza  kustahimili  katika  nyuzi  joto  27.  Karoti haiitaji  baridi sana wala joto sana.

---

Mahitaji Ya Udongo Kwa Kilimo Cha Karoti

Karoti inahitaji udongo  wenye  tindikali  kuanzia  PH  5.5-6.8, udongo  wa  kichanga na  laini (Kichanga  chepesi)  unaoruhusu  hewa  na  maji  kupita  bila  kutuama. Udongo ukiwa wa kichanga kizito na kama unatuamisha maji hufanya mizizi kuwa dhaifu sana au midogo pia maji kutuama kunasababisha  mizizi  kuoza.

---

Namna Ya Kutayarisha Shamba

Katika kilimo cha karoti, ili kupata mavuno mengi na bora, eneo la kupanda halina budi kutayarishwa vizuri. Iwapo shamba ni jipya, miti, magugu na visiki vyote vikatwe. Visiki na takataka zote ziondolewe shambani.

Baada ya hapo shamba linahitaji kutifuliwa vizuri na katika kina cha kutosha kuanzia sentimita 30 hadi 45. Lainisha udongo ili kurahisisha uotaji wa mbegu za karoti ambazo ni ndogo sana.

Kama eneo lina udongo wa mfinyanzi au wa kichanga ni muhimu kuweka mbolea za asili zilizooza vizuri. Mbolea hizi hufanya udongo wa mfinyanzi uwe mwepesi au kuwa na umbo zuri kuweza kuruhusu maji na hewa kupenya kwa urahisi.

Endapo karoti zitastawishwa wakati wa mvua nyingi zipandwe kwenye matuta yaliyoinuliwa  kwa  mwinuko  wa  sentimita 28  hadi 40 ili  kuzuia maji  kutuama  na kusababisha  mizizi  kuoza au  kuto kukua  vizuri.

---

Uoteshaji Wa Karoti

Karoti hupandwa kwa kutumia mbegu moja kwa moja shambani bila kupandikiza, kiasi cha mbegu kinachotumika kupanda ni 3.5 – 4 kg kwa ekari. Mstari mmoja hadi mwingine ni sentimita 30 na  mche mmoja hadi mwingine ni sentimita 10. Ila pia inaweza kubadilika kulingana na aina ya karoti.

Kwa kawaida hairuhusiwi kuhamisha miche kwa sababu mizizi yake ni dhaifu ambayo haitastahimili kukua baada ya kuhamishwa. Baada ya wiki ya nne kutoka kupandwa inatakiwa kung’olea miche iliyorundikana ili kuipa nafasi kwaajili ya kufanya miche iwe na afya nzuri.

---

Mahitaji Ya Maji / Umwagiliaji

Hakikisha udongo wako una unyevu muda mwingi. Kama sio kipindi cha mvua, basi ujitahidi kumwagilia angalau mara mbili au mara tatu kwa wiki ili udongo upate unyevu wa kutosha. Karoti  ikikosa  maji  huzaa  mizizi  midogo  ambayo  ni  dhaifu  sana,  na  udongo  mkavu  ukipata  maji  mengi  gafla  husababisha  karoti  kupasuka,  hivyo  hakikisha  udongo  wako  unakuwa  na  unyevu  muda  wote.

---

Mahitaji Ya Mbolea kwa Karoti

Tumia mbolea ya DAP wakati wa kupanda, CAN ama SA 100kg wiki tatu baadaye na kisha tumia NPK wiki sita baada ya kupanda. Matumizi ya mbolea za maji yafanyike kila baada ya wiki mbili kutegemea na mahitaji, kisha tumia NPK wiki sita baada ya kupanda.

NPK inayotumika iwe na kiwango kidogo cha Nitrojeni (N) ila kiwango cha phosphate (P) na potasiamu (K) kiwe kikubwa kwa ajili ya kufanya mizizi ya karoti kuwa vizuri. Mbolea ikizidi sana katika karoti inasabibisha kuwa na  ladha mbaya pia karoti ina kuwa na vimizizi vidogo kama vinyweleo hivyo kupunguza ubora wa karoti.

---

Kudhibiti Magugu

Palilia shamba mara kwa mara ili kuhakikisha shamba halina magugu. Magugu hudhibitiwa kwa palizi ya jembe, kung’oa kwa mkono ama matumizi ya viuagugu. Matumizi ya viuatilifu yafanyike kila baada ya wiki mbili

---

Magonjwa Sumbufu ya zao la Karoti

(i) Madoa jani (Leaf Spot)

Ugonjwa huu husababishwa na ukungu na hutokea wakati karoti zina urefu wa sentimita 13 mpaka 15. Hushambulia majani na kuyafanya yawe na madoa yenye rangi nyeusi iliyochanganyika na kijivu au kahawia. Sehemu zinazozunguka madoa haya hubadilika rangi na kuwa njano. Ugonjwa ukizidi majani hukauka.

Zuia ugonjwa huu kwa kunyunyizia dawa za ukungu kama vile Dithane – M 45, Blitox, Copperhydroxide (Kocide), Copper Oxychloride, Cupric Hydroxide (Champion), Antrocol, Topsin M- 70% na Ridomil.

(ii) Magonjwa ya bacteria (bacterial disease).

Huu ugonjwa husababisha kusinyaa kwa mimea (wilting), na kufanya mmea usikue (stunted growth) na shina kuoza (stem rot) pamoja na kuoza kwa karoti.

(iii) Kuoza Mizizi (Sclerotinia Rot)

Ugonjwa huu husababishwa na ukungu na hushambulia mizizi namajani. Dalili zake ni kuoza kwa mizizi na majani. Baadaye sehemu hizi hufunikwa na uyoga mweupe. Kwenye uyoga huu huota siklerotia kubwa zenye rangi nyeusi.

Zuia ugonjwa huu kwa kuzingatiayafuatayo:
a) Epuka kustawisha karoti kwenye maeneo yaliyoshambuliwa na ugonjwa huu.
b) Nyunyuzia dawa za ukungu kama vileDithane M- 45, Blitox, Topsin – M 70% na Ridomil.

(iv) Magonjwa ya fangasi (fungal disease) 

kama kata kiuno (damping off) huu ugonjwa hushambulia sana miche hufanya miche ishindwe kukua vizuri na mara nyingi hupelekea mche kufa.

---

Wadudu Wasumbufu wa Zao la Karoti

i) Minyoo Fundo:

Minyoo hii hushambulia mizizi na kuifanya iwe na vinundu. Hali hii husababisha mmea kudumaa na kupunguza mavuno. Minyoo fundo huweza kuzuiwa kwa kubalidilisha mazao. Baada ya kuvuna usipande mazao ya jamii ya karoti au mazao yanayoshambuliwa na wadudu hawa. Unaweza kupanda mazao ambayo hayashambuliwi na minyoo fundo kama vile mahindi. Pia hakikisha shamba ni safi wakati wote.

ii) Imi wa Karoti

Mashambulizi hufanywa na funza ambaye hutoboa mizizi. Ili kuzuia wadudu hawa tumia dawa kama vile Dichlorvos, Sapa Diazinon na Fenvalerate. Pia badilisha mazao na wakati wa kupalilia pandishia udongo kufunika mizizi.

iii) Karoti Kuwa na Mizizi Mingi (Folking)

Hii hutokea kama karoti zimepandwa kwenye udongo wenye takataka nyingi na usiolainishwa vizuri. Vile vile utumiaji wa mbolea za asili zisizooza vizuri unaweza kusababisba karoti kuwa na mizizi mingi. Hali hii inaweza kuzuiwa kwa kulainisha udongo vizuri na kutumia mbolea za asili zilizooza vizuri.

---

Jinsi ya Kuvuna Na Kuhifadhi Karoti

Karoti   huvunwa  baada  ya  miezi  mitatu  toka  kupanda  au  kuanzia  wiki  11   hadi  13  kulingana  na  hali  ya  hewa  ya  eneo  ilipolimwa. Karoti  huvunwa  kwa  kung’oa  miche  yake  na  kuchukua mizizi  yake  ambayo  ndiyo  inayotumika  kama  kiungo  katika  vyakula au katika  matumizi  mengine  kama  dawa.

Uvunaji wa karoti

Mavuno  ya  karoti  kwa  ekari  moja  ni  kuanzia   tani  10  hadi  15, endapo  utalima  kitaalam (kwa  kutumia  technolojia  za  kilimo  kama   mbegu, mbolea, viuatilifu).

Baada ya  kuvuna  kama  hutauza  hapo hapo hifadhi kwenye baridi ya nyuzi joto moja hadi 4 unaweza hifadhi karoti kwa zaidi ya wiki kabla hujaziuza. Jitahidi upate coldroom hata ya mita tatu kwa tatu ili kujiepushia hasara.

---

Soko La Karoti

Soko la karoti lipo lina patikana kwa uhakika, kwa sababu karoti inatumika kama kiungo (spice) katika vyakula kama  nyama, wali au  pilau  na vyakula vingine.

Watu wengi hupendelea karoti kutokana na umuhimu wake katika lishe, kwa hiyo soko hupatikana katika mikoa yote Tanzania. Karoti moja inauzwa kuanzia shilingi 100 hadi 200 kulingana na upatikanaji wake eneo  husika. Pia hupimwa kwa kilo kuanzia shilingi 1,000.

Je unamfahamu mdudu huyu hatari kwa maharage?

 unza wa vitumba ni nondo, na ni mdudu mharibifu maarufu wa kunde na maharage mengine kote Afrika Mashariki na Magharibi. Viwavi hula vitumba na maua, na kuingia ndani ya mifuko ya maharage na kuacha tundu kwenye mfuko wa maharage na kula mbegu.

Habari na pole na kazi ndugu yangu. Karibu tena leo katika muendelezo wa makala yetu ya kilimo bora cha maharage, wiki iliyopita tuliangazia katika kilimo bora cha maharage kwa ujumla wake tangu kuandaa shamba, kuchagua mbegu, kupanda mpaka kuvuna maharage, na niliahidi wiki hii kuangazia wadudu waharibifu na magonjwa ya maharage lakini kutokana na umuhimu nimeona kwamba leo tumtazame mdudu muharibifu sana wa maharage ambaye kama hata dhibitiwa basi anaweza kusababisha hasara ya 80% ya maharage yako yote shambani. Mdudu huyu anaitwa funza wa vitumba, fuatana nami hadi mwisho …

Utangulizi

Funza wa vitumba ni nondo, na ni mdudu mharibifu maarufu wa kunde na maharage mengine kote Afrika Mashariki na Magharibi. Viwavi hula vitumba na maua, na kuingia ndani ya mifuko ya maharage na kuacha tundu kwenye mfuko wa maharage na kula mbegu. 

Je huyu mdudu yukoje?

Nondo aliyekomaa hutaga mayai moja moja au katika makundi madogo juu ya maua au vikonyo vya maua na pia kwenye vichomozo vya mimea michanga. Mayai yana umbo la mduara dufu, rangi nyeupe na manjano nyepesi; yai moja linaonekana kama tone dogo la maji. Larvae, au viwavi, vinaweza kukua na kufikia urefu wa milimita 17-20. 

Nondo aliyekomaa

Viwavi huwa rangi ya kijani chepesi na madoa ya kahawia-meusi na kichwa ni rangi ya kahawia iliyokolea. Viwavi wachanga hupatikana katika makundi wanapokuwa katika hatua hii, lakini baadaye kupatikana kila mmoja kivyake. Viwavi wachanga hushambulia maua na majani, lakini viwavi waliozeeka wana uwezo zaidi wa kutembea na mara nyingi wanapatikana wakila na kutoboa na kuingia ndani ya mfuko wa mbegu ambapo hula mbegu zinazokua. Vinapokomaa viwavi huanguka kutoka kwa mmea mpaka mchangani ambapo hubadilika na kuwa pupa wakiwa chini ya takataka. 

Kiwavi wa nondo akiwa ndani ya jumba la maharage (podo)

Mbawa za nondo ni nyeusi-kahawia na zina alama nyeupe juu ya mbawa za mbele na upana wa mbawa wa milimita 20-25. Nondo huchangamka usiku. Wakati wa mchana hupatikana wakipumzika upande wa chini wa majani na mbawa zao zikiwa zimetandazwa.

Kuna hatua nne katika mzunguko wa maisha: mayai, viwavi, pupae na nondo aliyekomaa. Kukua kwa mayai huchukua wastani wa siku 3, hatua ya viwavi huchukua wastani wa siku 13-14, hatua ya pupae siku 6-7 na nondo waliokomaa wanaweza kuishi kwa wastani wa siku 6-10. 

Maharage yanashambuliwa yakiwa katika hatua gani?

Maharage hushambuliwa na funza wa vitumba kuanzia wakati wa kutoa vitumba mpaka wakati wa kuvuna. Angalia matundu ya mviringo kwenye maua na pia majani yaliyokunjwa ambayo yamekwama pamoja. Fungua maua na uangalie viwavi. Mifuko ya mbegu itakuwa na tundu la wazi ambalo kiwavi aliingilia. Angalia mipira ya manjanokahawia nje ya mifuko ya mbegu; hiki ndicho kinyesi kilichoachwa na viwavi walipoingia ndani ya mfuko wa mbegu.

Athari ya funza wa vitumba kwenye mapodo ya kunde

Njia Za Kudhibiti Funza Wa Vitumba

Kinga – mambo ya kufanya kabla dalili kuonekana

Mbinu za kitamaduni: 

• Panda mapema ili kuepuka kipindi cha ushambulizi mzito.
• Tumia aina sugu / zakuhimili na /au za kukomaa mapema ikiwa zinapatikana katika eneo lako.
• Ondoa mimea mingine wenyeji kama vile maharage ya kawaida, kudzu, maharage ya lima, pojo na mimea mingine ya mikunde kutoka ndani na nje ya shamba.
• Kupanda mseto maharage na mtama au mahindi kunapunguza idadi ya wadudu wakutoboa mifuko ya mbegu na kupunguza hasara ya mavuno.
• Fanya mzunguko wa maharage na mahindi.

Kudhibiti – mambo ya kufanya baada ya dalili kuonekana

Mbinu za kitamaduni: 

• Okota kwa mkono mayai na viwavi kutoka kwa mimea na uviharibu. 
• Kata majani yaliyofungwa fungwa pamoja yenye nyuzi nyeupe za hariri na pia uondoe majani yaliyozeeka ili kuruhusu mwanga zaidi kufikia majani na mashina ya mimea.

Maua yalivyoathiriwa na funza wa vitumba

Mbinu za kikemikali: 

• Ni vigumu kudhibiti funza wa vitumba na dawa za kuua wadudu kwa sababu hubaki wamejificha ndani ya mfuko wa mbegu / maharage.
• Dawa ambazo unaweza kutumia kuua hawa wadudu ni pamoja na Thiodan, dusban, serecron and Karate