MKULIMA JEMBE : Uzalishaji wa vitunguu wenye tija, udhibiti wa Wadudu na Magonjwa ya Vitunguu

Zao la vitunguu hulimwa duniani kote kwa ajili ya kutumika kama kiungo cha chakula. Kila familia angalau hutumia kitunguu mara moja klia siku katika chakula chao. Vitunguu hutumika kama dawa katika baadhi ya jamii na wataalamu wanasema hupunguza shinikizo la juu la damu na kupunguza matatizo mengine ya moyo.

Ili uweze kuzalisha mazao ya jamii ya kabichi unahitaji vitu vifuatavyo:

i) Ardhi yenye rutuba.

ii) Mbegu bora ya vitunguu; k.m Red Creole kutoka ktk chanzo cha kuaminika

iii) Uwezekano wa kupata maji.

iv) Dawa za kudhibiti magugu, wadudu na magonjwa.

Uchaguzi wa mbegu bora

Mbegu bora ichaguliwe kwa kuzingatia sifa zifuatazo:

1) Iwe na ustahimilivu dhidi ya magonjwa na wadudu.

2) Yenye kutoa mavuno mengi.

3) Inayokomaa mapema ilu kuwahi soko.

4) Inayoendana na hali ya hewa ya eneo shamba lilipo.

Uchaguzi wa eneo kwa ajili ya kitalu na shamba:

Udongo – vitunguu ni zao la kina kifupi, udongo uwe laini na usio na mawe wala mabonge ili kuruhusu ukuaji wa kitunguu. pH ya 6-7 na usiotuamisha maji.

Hali ya hewa: joto la sentigredi 15 – 25

Kupanda moja kwa moja shambani

Ingawa zipo baadhi ya faida za kupanda mbegu za vitunguu moja moja kwa moja shambani (direct seeding) kama kuepuka usumbufu wa kutunza kitalu, njia hii sio maarufu sana miongoni mwa wakulima ukilinganisha na ile ya kutumia kitalu.

Miche ya vitunguu itakua tayari kwa kupandikizwa kati ya wiki 6 hadi 8 baada ya kupanda kitalu. Wakati wa kupandikiza, itawanye mizizi sawasawa kadri ilivyojipanga katika shina kabla ya kufukia na kushindilia kiasi.

Muhimu; wiki mbili kabla ya kuhamisha miche kutoka kwenye kitalu kwenda kuipandikiza shambani, unatakiwa kuipa miche mazingira halisi ya shambani kwamfano kupunguza kiwango cha maji na kuiondolea kivuli. Hii husaidia kupunguza uwezekano wa miche kufa pindi inapo amishiwa kwenye mazingira mapya ya shamba.

Wadudu waharibifu wa vitunguu

Jina la mdudu
Thiripi (Thrips): Wadudu hawa hukaa kwenye jani sehemu inayokutana na shina. Wadudu hawa hufyonza maji kwenye majani ya vitunguu na kusababisha majani kuwa na doti nyeupe. Husababisha vitunguu kudumaa hivyo kuathiri ukuaji wake jambo ambalo huathiri mavuno pia. Thrips huudhibitiwa kwa kunyunyuzia dawa iitwayo Protrin 60 EC.
Kimamba: Wadudu hawa hufyonza maji kwenye vitunguu, na kusambaza ugonjwa wa virusi. Husababisha kudumaa kwa vitunguu. Wadudu hawa ni hatari zaidi kwa kuwa husambaza virusi vinavyoingia hadi kwenye mbegu. Wadudu hawa huthibitiwa kwa kunynyuzia dawa Metakan super 350 SE
Sota (Cutworms): Sota au viwavi wa nondo wanasababisha uharibifu mkubwa. Viwavi wanakata mashina ya miche michanga sehemu ya chini ya shina juu ya ardhi. Sota wanapendelea kula wakati wa usiku na mchana kujificha kwenye ardhi karibu sana na sehemu waliokata shina. Uharibifu huu unapunguza sana idadi ya mimea shambani na kuleta upungufu wa mazao. Wadudu hawa wanadhibitiwa kwa kupulizia dawa kama; PROTRIN 60 EC, Agromectin 1.8 EC ambayo hutumika ndani ya wiki 0-7 na Metakan super 350 EC nayo hutumika ndani ya wiki 8-20.
Utitiri wekundu (Red spider mites) Hawa ni wadudu wadogo sana, ambao wanajificha upande wa chini wa majani. Wanafyonza maji maji kwenye majani na kusababisha majani kuwa na rangi nyeupe. Wadudu hawa wanatengeneza utando mweupe kuzunguka majani na mashina. Mmea unashindwa kutengeneza chakula na baadaye inakufa. Njia ya kudhibiti: kupulizia dawa za wadudu AGROMECTINE 1.8 EC.
Vipekecha majani (leaf miner) Hawa ni aina ya inzi wadogo, ambao viwavi wake wanashambulia majani, kwa kupekecha na kutengeneza mitandao wa mitaro kwenye majani. Viwavi wanashambulia majani na kusababisha majani kukauka. Upungufu mkubwa wa mazao hutokea. Njia ya dhibiti: kupulizia dawa ya wadudu kama AGROMETHRIN 10 EC kuteketeza masalia ya mazao kutumia mzunguko wa mazao

Magonjwa ya vitunguu

Ugonjwa	Dalili za ugonjwa ni:-	Picha
Baka zambarau (Puple Blotch) Ungonjwa huu unasababishwa na kuvu (fangasi). Chanzo kikubwa cha ugonjwa ni mbegu zenye ugonjwa. Pia ugonjwa unajitokeza wakati kuna ukungu na unyevunyevu mwingi hewani hasa wakati wa masika. Kiasi cha 60-80 % ya mazao yanaweza kupotea kama ugonjwa hautadhibitiwa.	ü madoa meupe yaliyodidimia kwenye majani na mashina ü rangi ya zambarau kuwepo katikati ya doa jeupe. ü majani kuanguka
Kinyausi (Damping – off) Ugonjwa huu unasababishwa na fangasi na kuenezwa na udongo, mbegu na masalia ya mazao. Ugonjwa unajitokeza hasa kitaluni ikiwa hali ya hewa ina unyevunyevu na udongo una maji maji. Kudhibiti: mbegu ziwe safi na ziwekwe dawa ya AGROZEB 80WP	ü mbegu kuoza kabla ya kuota na kunyauka kwa miche baada ya kuota
Virusi njano vya vitunguu (Onion yellow Dwarf virus) Ugonjwa huu unasababishwa na virusi na kuenezwa na wadudu aina ya vidukari (wadudu -mafuta). Kudhibiti ugonjwa huu ni:- Kutumia mbegu safi Kuweka shamba katika hali ya usafi Tumia PROTRIN kuua Wadudu wanaosambaza ugonjwa	Mistari ya rangi ya manjano kwenye majani. Kujikunja kwa majani Majani kugeuka rangi ya manjano na kuanguka Mimea mzima kudumaa, kujikunja na kufa.
Ukungu mweusi Onion Black Mold Kisababishi: Aspergillus niger Maranyingi hutokea endapo joto litakua kali. Kudhibiti: mbegu ziwe safi na ziwekwe dawa ya AGROZEB 80WP Agromenol 250EC	Utando mweusi katika gamba la kitunguu.
Kuoza shingo na kirungu Onion Botrytis Neck and Bulb Rot Kisababishi : Botrytis allii Japo Ugonjwa huu huonekana wakati vitunguu vimehifadhiwa, maambukizi huanzia shambani. Tumia Agromenol 250EC	Kudumaa Sehemu zilizoathirika hukauka na kufa. Gamba gumu katika shingo ya kitunguu.
Ubwiri unyoya Onion Downy Mildew Kisababishi: Peronospora destructor Kudhibiti: Meronil 720 EC, rudia kila baada ya siku 7	Manyoya ya kijivu-meupe katika majani ya umri mkubwa.
Kutu Kisababishi: Puccinia porri Tumia Agromenol 250EC, Meronil 720 EC, Sipron Star 330 EC	Majani yalioathirika huwa na madoa ya rangi ya machungwa Baadaye hugeuka na kuwa meusi Majani yaliyoathirika sana huwa ya njano na hatimaye hufa.